Μυρτιά - Μύρτος ο κοινός

 

Η Μυρτιά ή Μύρτος η κοινή (Myrtus communis L.) ανήκει σε εκείνη την πολύτιμη κατηγορία φυτών που συντρόφευσαν τον άνθρωπο άν όχι από την στιγμή που κατέβηκε από τα δέντρα τουλάχιστον από το τροφοσυλλεκτικό στάδιο, εφοδιάζοντάς τον με γευστικούς και θρεπτικούς καρπούς και αργότερα με φάρμακα και αρώματα.

Στην σύγχρονη πολυτάραχη και περίπλοκη εποχή, η Μυρτιά βρήκε και ένα άλλο μονοπάτι για να εισέλθει στον πολιτισμένο πλέον κόσμο του πρώην πηθίκου, απλώς επιδεικνύοντας τα άφθονα καλλωπιστικά προσόντα της.

Μετά μεγίστης υπερηφάνειας, οι απόγονοι εκείνου του προπάτορα πίθηκου που απαρτίζουν την συντακτική ομάδα της «Καλλιέργειας», δηλώνουν στο διψασμένο για γνώσεις και φιλομαθές κοινό του παρόντος ιστοτόπου, πως σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούν κυρίως με την ανάδειξη των καλλωπιστικών στοιχείων της Μυρτιάς, που αυτοδικαίως την αναγορεύουν σε ένα από τα πλέον πολύτιμα φυτά της κηποτεχνίας και της αρχιτεκτονικής του τοπίου.

Με τον προπάτορα πίθηκο, θα ασχοληθούν μιαν άλλη φορά, μιας και έχουν ανοιχτούς λογαριασμούς.

Οικογένεια: Myrtaceae (Μυρτίδες)

Γένος: Myrtus L. (Μύρτος)

Βοτανική ονομασία: Myrtus communis L. (Μύρτος ο κοινός)

Κοινή ονομασία: Μυρτιά, Μυρσίνη, Μυρσινιά, Σμυρτιά

Γενικά Χαρακτηριστικά

Διατήρηση Φυλλώματος

Αειθαλές

Μορφή

Θάμνος ή μικρό Δέντρο

Υφή Φυλλώματος

Λεπτή

Φύτευση

Έδαφος: Άριστης αποστράγγισης, ασβεστώδες, αμμώδες, πηλώδες, αργιλώδες

Εδαφικό pH: 6,1-8,3

Πότισμα: Μέτριο

Έκθεση: Ήλιος, Ημισκιά

Αντοχή στις Χαμηλές Θερμοκρασίες: -12 °C (USDA Hardiness Zone 8)

Χρήσεις

Φράχτες, ανεμοφράχτες, κήποι, αποκαταστάσεις τοπίου, θεραπευτικές, φαρμακευτικές, καρποί εδώδιμοι, αρωματοποιία 

Ετυμολογία του Ονόματος του Γένους

H ετυμολόγηση του ονόματος του γένους Myrtus πρέπει να αναζητηθεί κατ’ αρχάς στην Αρχαία Ελληνική λέξη «μύρτος», η οποία μέσω της Λατινικής «myrtus» πέρασε σχεδόν αυτούσια σε πλήθος Ευρωπαϊκές και μη-Ευρωπαϊκές γλώσσες,

Η λέξη μύρτος με την σειρά της προέρχεται από την Αρχαία Ελληνική «μύρον» (myron), που σημαίνει «βάλσαμο, χρίσμα, ή/και αλοιφή» και φαίνεται πως είναι δάνειο από την Σημιτική καθώς σχετίζεται:

• Mε την Εβραϊκή λέξη «mōr»(מֹר) που σημαίνει «πικρός, πικρίλα, πικράδα», και αναφέρεται στο «κοκκινωπό-καφέ ρητινώδες υλικό», δηλαδή στο κόμμι  – τον ξηρό οπό ορισμένων δέντρων, αλλά κυρίως εκείνον του φυτού Commiphora myrrha
• Mε την Αραβική «murr»(مُرّ‎‎), η οποία σημαίνει και αυτή «πικρός»

Ετυμολογία του Ονόματος του Είδους

Το όνομα του είδους communis, ασφαλώς στερείται πρωτοτυπίας μιας και έχει δοθεί σε ευάριθμα φυτά, ωστόσο ότι χάνει σε πρωτοτυπία, το κερδίζει σε σαφήνεια αφού σημαίνει απλώς «κοινός».

Προέρχεται από την Παλαιά Λατινική λέξη co(m)moinis, που και αυτή με την σειρά της προκύπτει από την Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή λέξη *ḱom-moy-ni-, και την ρίζα *mey- που σημαίνει «αλλάζω, αντικαθιστώ, μεταβάλλω».

Καταγωγή

Η Μυρτιά εκτιμάται πως έχει ως λίκνο της το Ιράν και το Αφγανιστάν. Ωστόσο ιθαγενείς πληθυσμοί της απαντώνται και σε άλλες περιοχές, καταλαμβάνοντας μιαν εκτεταμένη ζώνη που ξεκινά από το Δυτικό τμήμα της Ινδικής Υποηπείρου και το Πακιστάν, περιλαμβάνει την Δυτική Ασία, την Αραβική Χερσόνησο και την Μεσογειακή Λεκάνη (όπου είναι και το μοναδικό ιθαγενές μέλος της οικογένειας Myrtaceae), και φτάνει Δυτικά μέχρι τον Ατλαντικό και την Μακαρονησία.

Ενδιαιτήματα

Η Μυρτιά αναπτύσσει τους φυσικούς πληθυσμούς της σε υψόμετρο που αρχίζει από το επίπεδο σχεδόν της θάλασσας και εκτείνεται μέχρι τα 600 έως 800 m.

Καταλαμβάνει παράκτιες περιοχές με λόχμες και σταθεροποιημένες θίνες, εκτάσεις με Μακία βλάστηση και θαμνότοπους, ενώ στο ανώτερο υψομετρικά όριο εξάπλωσης συνορεύει με δασικά συστήματα Δρυός και άλλων δασικών δέντρων, όπου η ατμοσφαιρική υγρασία είναι ανεκτή.  

Προσδόκιμο Ζωής

Η Μυρτιά, όσο κι αν ενδεχομένως με την πρώτη ματιά δεν της φαίνεται, ζει από 50 έως 150 χρόνια – μιαν ομολογουμένως αξιοθαύμαστη επίδοση. 

Η Μυρτιά είναι πολυετής, αειθαλής, αρωματικός, πολύκλαδος θάμνος ή μικρό δέντρο, με αργό προς μέσο ρυθμό ανάπτυξης, ο οποίος δεν διαθέτει αγκάθια και επιφανειακές ρίζες.

Έχει όρθια, και συμπαγή εμφάνιση και σχήμα σφαιρικό – ωοειδές. Η κόμη είναι συμμετρική, μέσης πυκνότητας, μάλλον κανονικού περιγράμματος, και η οποία χαρακτηρίζεται ως λεπτής υφής.

Το φυτό μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 3 m στα πρώτα 5 με 10 χρόνια της ζωής του και σε λιγότερα από 20, εάν οι συνθήκες το ευνοήσουν, θα φτάσει έως τα 5 m.

Επικονίαση

Η Μυρτιά έχει αυτογόνιμα άνθη, τα οποία επικονιάζονται από τα έντομα (εντομόφιλο είδος).

Καρπός

Ο καρπός είναι στιλπνή ράγα μήκους 1,2 έως 1,4 cm και πλάτους 0,7 έως 1 cm. Έχει στρογγυλεμένο σχήμα όμοιο με αγγείου, όπου το κεντρικό τμήμα είναι διογκωμένο και στην κορυφή είναι εμφανή τα απομεινάρια του παραμένοντος 5μερούς κάλυκα.

Ο καρπός αρχικά έχει ανοιχτό πράσινο χρώμα, στη συνέχεια γίνεται σκούρος κόκκινος και τελικά στην πλήρη ωρίμανση αποκτά σκούρα ιώδη απόχρωση.

Σπόροι

Οι σπόροι, μήκους 2,5-3 mm, έχουν σκληρό σπερματικό περίβλημα, νεφροειδές σχήμα και υποκίτρινο χρώμα.

Οι Μυρτιές ξεδπλώνουν εξειδικευμένη στρατηγική διασποράς των σπόρων τους από τα πουλιά, τα θηλαστικά, και τα μυρμήγκια.

Δεν περνούν από την φάση του ληθάργου και κατά συνέπεια, η βλάστηση μπορεί να συμβεί αμέσως μετά τη διασπορά, ενώ η στρατηγική ταχείας εγκατάστασής τους μπορεί να επιτρέψει στα φυτά να επωφεληθούν από τις βροχές του φθινοπώρου και του χειμώνα κατά τη διάρκεια των κρίσιμων πρώτων σταδίων ανάπτυξης.

Θερμοκρασία

Η Μυρτιά έχει δείξει εξαιρετική προσαρμοστικότητα σε ένα μεγάλο θερμοκρασιακό εύρος. Ως προς τις κατώτατες θερμοκρασίες το φυτό αντεπεξέρχεται μέχρι και τους – 5 με -9 °C, και εφόσον έχει εγκατασταθεί καλά μέχρι και τους -12 °C – όμως σε αυτήν την περίπτωση ενδεχομένως να παρατηρηθούν ζημιές στο φύλλωμα.

Σε σχέση με τις μέγιστες δεν αντιμετωπίζει προβλήματα ακόμα και σε εκείνες τις περιοχές όπου αυτές αγγίζουν τους 40+ °C.

Έδαφος και pH

Η Μυρτιά αναπτύσσεται σε μεγάλη γκάμα εδαφών εκτός από τα βαριά αργιλώδη. Αντέχει και στα φτωχά και χαλικώδη εδάφη, όπως και στα αλατούχα, ενώ ευδοκιμεί μάλλον στα μέσης γονιμότητας αμμώδη ή αμμοπηλώδη, τα οποία παρουσιάζουν άριστη αποστράγγιση.

Ως προς το pH θα μπορούσε να λεχθεί πως προτιμά τα ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη, εκείνα δηλαδή που λαμβάνουν τιμές μεταξύ του 7 και 8,3.    

Έκθεση

Οι Μυρτιές επιζητούν θέσεις προσήλιες, αν και στις πολύ θερμές περιοχές αναπτύσσονται και σε μερική σκιά.

Τοξικότητα

Η Μυρτιά παρουσιάζει μικρή τοξικότητα. Η κατάποση διαφόρων φυτικών μερών της μπορεί να επιφέρει έμετο ή διάρροια. Το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (University of California) την έχει τοποθετήσει στην 2η κατηγορία τοξικότητας (Ελάχιστα Τοξικό).

Αλλεργιογόνος Δράση

Το φυτό είναι εντομόφιλο και δεν προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις.

Η Μυρτιά δεν αξιοποιείται μόνο στον κήπο και στο τοπίο, αλλά και σε πάμπολλους άλλους τομείς.

Ποτοποιία

Στην Σαρδηνία, όπου το φυτό είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο με πολλούς φυσικούς πληθυσμούς, χρησιμοποιούνται οι καρποί της Μυρτιάς για την παρασκευή του φημισμένου λικέρ «Mirto».

Μαγειρική

Οι ώριμοι καρποί είναι εδώδιμοι, με γεύση γλυκιά. Το ίδιο και τα άνθη, τα οποία στην Ιταλία είτε τα τρώνε ωμά, είτε τα χρησιμοποιούν στις σαλάτες.

Τα φύλλα, φρέσκα καθώς και αποξηραμένα, χρησιμοποιούνται στη μεσογειακή και ανατολίτικη κουζίνα ενώ το ξύλο αξιοποιείται για να προσδώσει άρωμα, μέσω του καπνίσματος, σε πολλές τοπικές μεσογειακές σπεσιαλιτέ, ιδίως στην Ιταλία αλλά και στις χώρες της Μέσης Ανατολής.

Βιομηχανική & Βιοτεχνική

Το αιθέριο έλαιο από το φυτό χρησιμοποείται στην βιομηχανία τροφίμων, στην αρωματοποία και στην κοσμετική.

Το ξύλο, το οποίο είναι καλής ποιότητας, σκληρό, συμπαγές και λεπτόκοκκο, χρησιμοποιείται για την κατασκευή εργαλείων, ραβδιών και επίπλων.

Ακόμα χρησιμοποιείται ως καυσόξυλο, ενώ από αυτό παράγεται και υψηλής ποιότητας ξυλάνθρακας.

Θεραπευτική & Φαρμακευτική

Τα φύλλα και οι καρποί της Μυρτιάς έχουν στυπτικές, αντισηπτικές, αποχρεμπτικές, αντιβακτηριακές αντιοξειδωτικές, αντιγονοτοξικές και υπογλυκαιμικές ιδιότητες.

Περιέχουν τανίνες (14%) και αιθέριο έλαιο (0,3-06%), οι οποίες σχηματίζονται κυρίως από μυρτιλόλη, κινόλη, άλφα-Πινένιο, οξικό μυρτενύλιο και γερανιόλη.

Αλλά περισσότερα για την θεραπευτική και φαρμακευτική χρήση της Μυρτιάς, ο ακαταπόνητος αναγνώστης της «Καλλιέργειας», μπορεί να αναμένει στο ειδικό αφιέρωμα που σκοπεύουμε να κάνουμε λίαν προσεχώς.

Εθνοβοτανική

Για την εθνοβοτανική χρήση των φυτικών μερών της Μυρτιάς, ο οπτιμιστής αναγνώστης της «Καλλιέργειας», ας περιμένει και εδώ το ειδικό αφιέρωμα που σκοπεύουμε να κάνουμε λίαν προσεχώς μα και συντόμως […].

Χρήση στον Κήπο και στο Τοπίο

Σε περιοχές κατάλληλες για την ανάπτυξή της, η Μυρτιά μπορεί να φυτευθεί τόσο στο έδαφος του κήπου, σε πάρκα και πλατείες, όσο και σε γλάστρες και ζαρντινιέρες μεγάλου μεγέθους.

Εξειδικεύοντας, θα μπορούσε να ειπωθεί γενικότερα πως η Μυρτιά αξιοποιείται:

• Φυτευόμενη μόνη της ως φυτό ιδιαίτερου κάλους
• Σε φυτεύσεις για την δημιουργία πυκνών φραχτών, κλαδευόμενων ή ελεύθερης ανάπτυξης
• Σε ομαδικές φυτεύσεις κήπων ή πάρκων για την δημιουργία συθάμνων
• Σε συνδυασμό με άλλα φυτά, όπως για παράδειγμα με Κίστους ή Λαδανιές (Cistus creticus), Αστραντίες (Astrantia major ‘Lars’), Φασκομηλιές (Salvia officinalis) και Κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens)
• πηγή  https://www.kalliergeia.com/myrtia-myrtos-o-koinos-myrtus-communis-l/