Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα καλοδιατηρημένα παλαιοχριστιανικά μνημεία που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια και μάλιστα το μεγαλύτερο σε μέγεθος. Σύμφωνα με την παράδοση το αρχικό κτίσμα του ναού αυτού ήταν έργο του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μέγα και Αγίου Κωνσταντίνου προς εκπλήρωση επιθυμίας της μητέρας του, της Αγίας Ελένης. Στο σημείο αυτό αναφέρεται ότι κατά το ταξίδι της Βασιλομήτορος Ελένης προς τους Αγίους Τόπους λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής το πλοίο που επέβαινε αναγκάσθηκε να καταφύγει στη Πάρο. Εκεί προσευχόμενη η Αγία Ελένη στην Παναγία, προστάτιδα της Κωνσταντινούπολης, έταξε με την ολοκλήρωση του ταξιδιού της να κτίσει μια μεγαλόπρεπη εκκλησία αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Το τάμα αυτό ήταν που υλοποίησε ο γιος της Μέγας Κωνσταντίνος χτίζοντας μια τρίκλιτη βασιλική περί τον 4ο αιώνα.
Επί εποχής του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αιώνας) ο ναός αυτός ανακαινίσθηκε με τροποποιήσεις των παλαιοχριστιανικών τμημάτων και ανακατασκευές κατά τις οποίες αφαιρούμενη η παλαιά σκεπή προστέθηκε τρούλος με ημιθόλια. Κατά την παράδοση τις μετατροπές αυτές έκανε μαθητής του αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφιάς που ξεπέρασε στη τέχνη και τον δάσκαλό του.
λεπτομέρειες αρχιτεκτονικής
Ονομασία
Και οι δύο ονομασίες του ναού "Εκατονταπυλιανή" και "Καταπολιανή" φέρονται σε παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αιώνα, η επίσημη όμως ονομασία είναι Εκατονταπυλιανή, όπου σύμφωνα με την παράδοση 99 πύλες (πόρτες) είναι φανερές ενώ η 100η θα φανερωθεί με το άνοιγμα αντίστοιχης μυστικής πόρτας που βρίσκεται στην Αγιά Σοφιά.
Ανεξάρτητα όμως της παραπάνω παράδοσης, ετυμολογικά το όνομα Εκατονταπυλιανή ή Εκατομπυλιανή, ή Καταπολιανή, κατά συγκοπή του πρώτου, σημαίνει χώρο γενικά (εν προκειμένω εκκλησία) που έχει εκατό πύλες. Θυμίζει δε τις «Εκατόμπυλες Θήβες» της αρχαιότητας που είχε ψάλλει και ο Αισχύλος. Μάλιστα και ο Όμηρος με αυτή την ονομασία χαρακτήρισε τις Θήβες της Αιγύπτου που λόγω μεγέθους, πολύ πιθανόν να είχε είτε πενήντα πύλες που αθροιζόμενες εισόδου – εξόδου θεωρούνταν εκατό, ή και πραγματικά εκατό που ως αριθμός ήταν στην Αίγυπτο ιερός, ή ακόμα και την Εκατόμπυλο που ήταν μια ελληνιστική πόλη στην Παρθία.
Παρότι άλλος παρόμοιος χαρακτηρισμός δεν αναφέρεται για άλλο οικοδόμημα ή πόλη στη νεότερη ελληνική γλώσσα εκτός του ιστορικού αυτού ναού, μάλλον θεωρείται τούτο ως διακοσμητικό επίθετο ίσως από τον μεγάλο αριθμό αψιδωτών αρχιτεκτονημάτων που δίνουν την εικόνα πλήθους πυλών που η ελληνική παράδοση να περιέπλεξε.
----------------------------------------------------------
«Καμάρι» της Παροικιάς είναι το μοναστήρι της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, το δημοφιλέστερο αξιοθέατο του νησιού και ένα από τα σημαντικότερα παλαιοχριστιανικά μνημεία και προσκυνήματα της Ελλάδας. Λέγεται πως κατασκευάστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο, χάρη σε τάμα που είχε κάνει η Αγία Ελένη για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού, και υπέστη εκτεταμένες αλλαγές την εποχή του Ιουστινιανού.
Το όνομά της, κατά μία εκδοχή, προήλθε από τη θέση του ναού που είναι κτισμένος προς την αρχαία πόλη (κατά την πόλη), όμως σύμφωνα με έναν θρύλο (του 15ου αιώνα), η μονή έχει 99 φανερές πόρτες και μία κρυφή, η οποία την ονομάτισε. Μόλις φανερωθεί αυτή η 100ή πόρτα, η Κωνσταντινούπολη θα ξαναγίνει ελληνική