Αναμνηστική φωτό με ιθαγενή aborizinal της Αυστραλίας.
Η 9η Αυγούστου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Ιθαγενών. Σκοπός της γιορτής η διεθνής συνεργασία για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ιθαγενείς στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του περιβάλλοντος, της ανάπτυξης, της εκπαίδευσης και της υγείας.
Κάποτε τους έλεγαν «πρωτόγονους» κι αργότερα τους ονόμασαν, «ιθαγενείς». Χρειάστηκαν αιώνες για να τους χαρακτηρίσουμε «αυτόχθονες λαούς». Σε μερικές περιπτώσεις -όπως στον Καναδά- προχώρησαν περισσότερο: τους λένε «πρώτους λαούς».
Σήμερα οι ιθαγενείς ανέρχονται σε 370 εκατομμύρια ανθρώπους και ζουν σε 70 χώρες του κόσμου από τα τροπικά δάση του Αμαζονίου μέχρι τις φυλές της Ινδίας και από τους Ινουίτ του Αρκτικού Κύκλου μέχρι τους Αβορίγινες της Αυστραλίας.
Όλα ξεκίνησαν το 1923 όταν ο Haudenosaunee Chief Deskaheh ταξίδεψε στη Γενεύη για να μιλήσει ενώπιον της Κοινωνίας των Εθνών και να υπερασπίσει το δικαίωμα των ανθρώπων του να ζουν κάτω από τους δικούς τους νόμους και να έχουν τη δική τους Γη. Αν και δεν του επετράπη να μιλήσει, το όραμά του το 1994 με απόφαση της Γ.Σ. του ΟΗΕ, εξέθρεψε τις γενιές που ακολούθησαν.
Αυτόχθονες ή ιθαγενείς ονομάζονται στις μέρες μας οι μειονοτικοί πληθυσμοί ενός κράτους, στην περίπτωση που κατοικούσαν στο έδαφός του πριν την έλευση του μετέπειτα κυρίαρχου πληθυσμού.
Το Γλωσσάρι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τούς ορίζει ως πληθυσμούς που:
1. κατοικούσαν μία περιοχή όταν κάποιος άλλος πολιτισμός έφθασε εκεί και κυριάρχησε μέσω κατάκτησης, εποικισμού ή με άλλον τρόπο και
2. διατηρούν έναν τρόπο ζωής εγγύτερο στις κοινωνικές / οικονομικές / πολιτισμικές παραδόσεις τους, σε σύγκριση με τον τρόπο ζωής του κράτους όπου ανήκουν.
Όταν γίνεται λόγος για αυτόχθονες, πρέπει πάντα να γίνεται αναφορά στην ιστορική στιγμή κατά την οποία χαρακτηρίζονται ως τέτοιοι. Δεδομένου ότι η ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτηρίζεται από την αδιάκοπη μετακίνηση ανθρωπίνων μαζών, είτε με ειρηνικό είτε με βίαιο τρόπο, δεν υπάρχει σχεδόν κανείς απόλυτα αυτόχθων πληθυσμός. Κάποιος που σήμερα θεωρείται αυτόχθων, πιθανότατα εγκαταστάθηκε στο σημερινό τόπο διαμονής τους εις βάρος ενός προηγούμενου.
Με βάση τη σημερινή εκπροσώπησή τους, οι αυτόχθονες πληθυσμοί μπορούν να χωρισθούν σε τρεις κατηγορίες:
Ενεργοί, όσοι συμπεριλαμβάνουν έναν αξιόλογο αριθμό μελών και διατηρούν κάποιες βασικές παραδόσεις τους όπως η γλώσσα, η θρησκεία, ιδιαίτερες μορφές κοινωνικής οργάνωσης ή έθιμα.
Εξαφανισμένοι, όσοι δεν υπάρχουν πια διότι εξαφανίσθηκαν με βίαια μέσα (γενοκτονίες, εκτοπίσεις) ή επειδή τα μέλη τους αφομοιώθηκαν από την κυρίαρχη κουλτούρα του κράτους στο οποίο ανήκαν.
Υπό απειλή, όσοι υπήρξαν ενεργοί στο πρόσφατο παρελθόν αλλά κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
ι Αϊνού είναι χαρακτηριστικός λαός ιθαγενών, 15.000 περίπου ατόμων, που κατοικούν στα νησιά Χοκάιντο, Σαχαλίνη και Κουρίλες. Φυλετικά ανήκουν στους Ευρωπίδες, δεν έχουν την πτυχή στα βλέφαρα, χαρακτηριστικό γνώριμο των Κίτρινων, και έχουν έθιμα αρκετά πρωτόγονα, όταν συγκρίνονται προπάντων με τους μογγολικούς λαούς.
Οι τελευταίοι απόγονοι των Αίνού, που κατά την νεολιθική εποχή κατοικούσε ολόκληρη την Ιαπωνία, όμως από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους, καθώς πιεζόταν από τα μογγολικά φύλα που είχαν ξεχυθεί από το κέντρο της Ασίας, ζητούσε καταφύγιο όλο και βορειότερα, περιορίζονταν συνεχώς σε αριθμό και σε έκταση. Κατά τα έθιμα, ο άντρας πρέπει να παντρεύεται την κόρη του θείου από τη μητέρα του, όμως απαγορεύεται ο γάμος δυο αδελφών με δυο αδελφές. Η θρησκεία τους αποδίνει μεγάλη σημασία στην αρκούδα. κάθε οικογένεια τρέφει αρκούδες.
Μια άλλη κατηγορία, ο ιθαγενείς του Αμαζονίου τα τελευταία χρόνια υφίστανται μεγάλο διωγμό και σε αρκετές περιπτώσεις εγκαταλείπουν τα εδάφη τους. Όταν ήρθαν σε επαφή με μη ιθαγενείς κόλλησαν ασθένειες όπως μαλάρροια και γρίπη και πολλοί έχασαν τη ζωή τους.
Ένα από τα κυριότερα προβλήματα είναι η εκδίωξη από τα εδάφη τους, όπως γίνεται με τους Νουκάκ στην Κολομβία. Ο εμφύλιος με τους αντάρτες της οργάνωσης FARC και τους παραστρατιωτικούς για τον έλεγχο της κόκας, στα εδάφη που πριν ζούσαν οι ιθαγενείς, έχουν προκαλέσει τεράστια προβλήματα στην επιβίωση τους. Έχουν απομείνει μόλις 400.
Στους ιθαγενείς ανήκουν και οι Αζτέκοι, οι οποίοι είναι αρχαίος λαός του Μεξικού, που ανήκε σε μια φυλή των Ινδιάνων και κατά τον 14ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του Μεξικού. ΣΆ ένα νησί στη μέση της λίμνης Τεσκόκο έχτισαν πάνω σε πασσάλους την πρωτεύουσα τους, που την ονόμασαν Τενοτστιλάν, από το όνομα του αρχηγού τους, που λεγόταν Τενότς.
Η θρησκεία των Αζτέκων ήταν πολυθεϊστική και απαιτούσε ανθρωποθυσίες.Σημαντικότεροι από τους θεούς τους ήταν ο Ουιτζιλοπότστλι, που ήταν ο ανώτερος απΆ όλους και θεωρούταν ο προστάτης της φυλής, ο Κετσαλκοάτλ, που ήταν ο προστάτης του πολιτισμού, ο Τεσκατλιπόκα, που ήταν ο θεός της ξηρασίας κ.α. Βασικό στοιχείο της θρησκείας αυτής ήταν επίσης η πίστη στη μεταθανάτια ζωή. Οι Αζτέκοι δέχονταν και την ύπαρξη 13 ουρανών, καθένας από τους οποίους είχε τους δικούς τους θεούς και 9 Κάτω Κόσμων.
Μια άλλη φυλή ιθαγενών του Μεξικού και ιδιαίτερα της χερσονήσου Γιουκατάν της κεντρικής Αμερικής είναι οι Μάγια. Σήμερα αποτελούν την πλειοψηφία των κατοίκων της Χερσονήσου Γιουκατάν. Η γλώσσα τους, που αποτελείται από πέντε διαλέκτους, μιλιέται ακόμα από 400.000 περίπου απογόνους της αρχαίας φυλής, η οποία απορροφιέται από τους γειτονικούς πληθυσμούς κι εξαφανίζεται.
Είναι και οι Πυγμαίοι, της Ισημερινής Αφρικής που ονομάζονται από ορισμένους και Νεγρίλοι και ζουν μέσα στα δάση κατά ομάδες. Οι πυγμαίοι διακρίνονται σε δύο φυλές, στους Μαμπούτι και στους Μπαμπίνγκα και έχουν πολύ χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο.
Τέλος υπάρχουν και οι Βερβέροι, ιθαγενείς πληθυσμοί λευκών που καταλαμβάνουν μια μεγάλη περιοχή της βόρειας Αφρικής και της Σαχάρας και περιλαμβάνουν περίπου 30 υποομάδες με κυριότερη αυτή των Τουαρέγκ. Ζουν μόνιμα στις πεδιάδες ή ως νομάδες στις ερήμους της βόρειας Αφρικής. Οι υποομάδες συνδέονται μεταξύ τους περισσότερο γλωσσικά παρά φυλετικά. Είναι απόγονοι των αρχαίων Λιβύων και σήμερα ξεπερνούν τα 14.000.000 στο Μαρόκο, στην Αλγερία , την Τυνησία , τη Λιβύη και την Αίγυπτο.
Στις μέρες μας τα δικαιώματα των αυτόχθονων αναγνωρίζονται, ενώ γίνονται ευκολότερα αποδεκτά τα αιτήματά τους. Μαζί με την ξεχωριστή ταυτότητά τους, αναγνωρίζεται και η συμβολή τους στην παγκόσμια ανάπτυξη με βασικά είδη διατροφής που ήρθαν από τις περιοχές τους, με τις φαρμακευτικές ουσίες που αποσπώνται από τα εδάφη τους, αλλά και με τον πολιτισμό τους που πλούτισε την παγκόσμια κληρονομιά.
Ωστόσο, σε αρκετά κράτη αρνούνται ακόμη να αναγνωρίσουν ότι οι αυτόχθονες έχουν δικαιώματα στη γη και στο υπέδαφος, πολύ πριν από τους έποικους, από τους κατακτητές ή τους μετανάστες.
