Ιστορία του Βυζαντίου

 


Ιστορία του Βυζαντίου πηγή εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 18-2-2007

Της ΜΑΙΡΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ
Byzantinus αντί Constantinopolitanus

Οι κάτοικοι του Βυζαντίου ουδόλως γνώριζαν ότι ζούσαν στη "βυζαντινή περίοδο"

Cyril Mango (επιμ.)
Ιστορία του Βυζαντίου
Μετάφραση Όλγα Καραγιώργου
Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης Γιασμίνα Μωυσείδου
Εκδόσεις Νεφέλη 2006
σελ. 448

Για τον Έλληνα που γαλουχήθηκε με γενναίες δόσεις αρχαιογνωσίας , η βρετανική ματιά των δώδεκα πανεπιστημιακών αυτού του βιβλίου είναι εξαγνιστική, καθ'ότι για πρώτη φορά παιγνιώδης. Αλλά και για τους ιστορικούς ανά τον κόσμο, που προσπαθούν εδώ και καιρό να ανατρέψουν τη διάσημη ρήση του ποιητή Yeats " Μεγαλιώδες Βυζάντιο [...] όπου τίποτα δεν αλλάζει", ο Mango επιφυλάσσει ευχάριστες εκπλήξεις.
Ιδού πώς γίνεται αυτό : κατ΄αρχάς η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ως η "Βασιλεύουσα Πόλη" όχι για τους επόμενους 11, αλλά 16 αιώνες, αν συνυπολογίσουμε και τους πέντε αιώνες υπό του οθωμανούς σουλτάνους Ήδη σημειώσαμε μαζί με τον Mango μια επιμήκυνση των ορίων της υπό εξέτασιν περιόδου. Έπειτα οι διάδοχοι του Κων/νου συνέχισαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ως τους νόμιμους αυτοκράτορες της Ρώμης, ακριβώς όπως και οι υπήκοοί τους συνέχισαν να αυτοαποκαλούνται "Ρωμαίοι", ακόμη και όταν είχαν προ πολλού πάψει να χρησιμοποιούν τη λατινική γλώσσα... Και αυτό διήρκεσε περισσότερο απ' όσο φανταζόμαστε. Ακόμη και ο Μιχαήλ Ψελλός, τον 11ο αιώνα, έγραψε στο δικό του εγχειρίδιο Ιστορίας ότι " ο Αύγουστος , περισσότερο και από τον Κωνσταντίνο, ήταν το πρόσωπο-κλειδί, καθώς η βασιλεία του συνέπεσε με την ενσάρκωση του Χριστού, το κεντρικό συμβάν της παγκόσμιας ιστορίας" . Θεωρούσε δηλ. τον εαυτό του απόγονο των Ρωμαίων. Παρ' όλα αυτά, γνωρίζουμε ότι η παιδεία του Ρωμαίου Μιχαήλ Ψελλού ήταν ελληνική. Ο Mango από την πλευρά του θα το θέσει αλλιώς: " Η διεκδίκηση της Ρωμαϊκότητας άρχισε να φθίνει μόνο κατά την εποχή των Σταυροφοριών, όταν η Ανατολική Εκκλησία και η Δύση αναγκάστηκαν να έρθουν σε σταδιακά αυξανόμενη, αν και άμοιρη αισθημάτων, επαφή, Για τους Δυτικούς το Βασίλειο της Κωνσταντινούπολης ήταν όχι μόνο ξεκάθαρα ελληνικό αλλά και σχισματικό. Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι έλληνες διανοούμενοι ανέδρασαν οικειοποιούμενοι τη δόξα της Αρχαίας Ελλάδας.
"Το βασίλειο της Κωνσταντινουπόλεως το οποίο είχε πάψει να υφίσταται από το 1453, χρειαζόταν ένα ιδιαίτερο όνομα και έτσι προέκυψε το επίθετο byzantinus
Ήταν λιγότερο βαρύγδουπο από το Constantinopolitanus και είχε έναν ευχάριστο 'κλασικό' τόνο" . Ήταν επί οθωμανικής κατάκτησης, που άρχισε να γίνεται λόγος για scriptores byzantini, historia byzantina, αν και η πιο πρώιμη εκτεταμένη βυζαντινή ιστορία με συγγραφέα κάποιον ονόματι Louis Cousin (1672-4) έφερε τον τίτλο Historie de Constantinople. Το πρώτο αγγλικό βιβλίο που έφερε στον τίτλο του τη λέξη Byzantine ήταν, σύμφωνα με την έρευνα του Mango, το 1853 , στα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους!
Κατόπιν τούτων, οι συγγραφείς του έργου ξεπερνούν εν τάχει τεράστιες συγκρούσεις. Τα κεφάλαια καλύπτουν χρονολογικές περιόδους, από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως τον Ελληνοφραγκικό πολιτισμό, αλλά εξετάζουν περισσότερο τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, των γραμμάτων και της τέχνης. Και στέκονται σε συγκεκριμέενα παραδείγματα προσώπων για να εξηγήσουν πώς ένα συνοθύλευμα εθνοτήτων αυτοπροσδιοριζόταν μέσω μιας αυτοκρατορίας σε διάφορες στιγμές της καθημερινότητας : "Στην περίπτωση του Κεκαυμένου, για παράδειγμα, έχουμε ένα συνταξιούχο στρατιωτικό αρμενογεωργιανής καταγωγής μ' ένα φαινομενικά καθ' όλα ελληνικό όνομα ("ο Καμένος")...".
Όσον αφορά το Ισλάμ, φαινόταν ότι μπορούσε να επιτύχει το ίδιο, αλλά δεν τα κατάφερε. Όπως σημειώνει ο Robert Hoyland στο τέταρτο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου : " Η ένταξη στους κόλπους του Ισλάμ μιάς τεράστιας ποικιλίας λαών, από τόσο διαφορετικές φυλές και με τόσο διαφορετικές θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις, προσέδωσε εξαιρετική ποικιλομορφία και ζωντάνια στον αναδυόμενο μουσουλμανικό κόσμο και έφερε το Βυζάντιο αντιμέτωπο με έναν νέο και σφριγηλό πολιτισμό που έπερνε σάρκα και οστά στις ίδιες τις πρώην επαρχίες του " . Όμως το Βυζάντιο παραμένει το μόνο οργανωμένο κράτος δυτικά της Κίνας που διέθετε αδιάλειπτη ιστορική παρουσία από την αρχαιότητα μέχρι την αυγή της σύγχρονης εποχής και δεν κατακερματίστηκε όπως η αυτοκρατορία των Αββασιδών. Ίσως τελικά ο όρος byzantinous να κρύβει πολλά μυστικά ακόμη.

papag@dolnet.gr